Yeni yıla girerken gıda israfı, sürdürülebilir tarım, bitki bazlı beslenme, plastiksiz ambalaj gibi konularda neler oluyor, yenilikler neler? Dikkatimizi çeken gelişmeleri yazdık.
Gıdanın iklim kriziyle savaşta ne kadar önemli bir rol oynadığını biliyoruz. Sonbahar aylarında gerçekleşen İklim Değişikliği Konferansı ve Gıda Sistemleri Zirvesi bu konuya bir kez daha dikkat çekti. Gıda sistemlerinin hatalı olduğu ve derhal düzeltilmesi gerektiği vurgulandı. Bir yandan halen hayatı etkileyen Covid-19 ve artçıları, gıda sağlık ilişkisini sorgulatmaya devam ediyor. Dünyada 800 milyon kişi aç, 1 milyar kişi yeterli beslenmiyor, 1 milyar kişi obeziteyle savaşıyor. Yeni yıla girerken sürdürülebilir gıda konusunda en çok dikkatimizi çekenleri yazdık.
Toprağa hayat
Gıda üretiminin %95’i üst toprak kullanılarak yapılıyor. Ancak konvansiyonel tarım yüzünden üst toprağın büyük kısmı yok olmuş durumda. BM verilerine göre önümüzdeki 60 yıl içinde verimli üst toprağın büyük bir bölümünü kaybetmiş olacağız. Sadece gıda üretememekle kalmayacağız, ürettiğimiz gıdanın besleyici özellikleri giderek daha da zayıflayacak, toprak temel minerallerden yoksun kalacak. Onarıcı tarım, bugün toprak ekosistemine hayat vermek, toprak kaybını, erozyonu önlemek, gıda üretimini sağlıklı bir şekilde artırmak için elimizdeki en önemli araçlardan biri. Önümüzdeki senelerde onarıcı tarım etrafında birçok yeni girişim ve proje duyuyor olacağız. Aynı zamanda “agroekoloji” terimine de rastlayabilirsiniz. Agroekoloji, gıda sistemlerinin ekolojik açıdan duyarlı, ekonomik açıdan uygulanabilir ve sosyal açıdan adil olacak şekilde dengelenmesini amaçlıyor. Toprağa geri verirken doğru üretim ve üreticiyi de güçlendiren bir toplumsal hareket aslında. Daha fazla bilgi için Buğday Derneği’nin yürüttüğü Akdeniz Agroekoloji Kervanı – MedCaravan projesini takip edebilirsiniz.
Şeffaflık
Yediklerimizin dünya üzerindeki etkilerini bilmek istiyoruz. Bir bardak pirinci üretmek için ne kadar su gerekiyor, kaynaklar nasıl kullanılıyor, ulaşım ne kadara patlıyor, hepsi tabağımızdaki pilavın iklim maliyetini oluşturuyor. Aynı şey buğday için, et için, her bir gıda için geçerli. Şeffaflık arayışında karbon nötr gıdalara daha sık rastlayacağız. Karbon nötr, doğada bırakılan net karbon ayak izinin sıfır olması demek. Bunun için açığa çıkan ve atmosfere salınan miktarla eş değerde karbon salınımının engellenmesi veya geri emiliminin sağlanması gerekiyor. İşin değerlendirmesi sorunlu, karbon nötr gıdanın yeşil aklama (green washing) için kullanılmadığından emin olmalı. Şeffaflık demişken, paketlenmiş gıdaların üzerlerinde aynı besin bilgileri gibi ekolojik ayak izi bilgileri de olacak.
Yaşasın bitki
Endüstriyel hayvancılığın iklim krizi üzerindeki etkilerini biliyoruz. Bugün vejetaryen veya veganların dışında da daha az ve dikkatli et tüketmeye yönelik bir hareket var. Esnek vejetaryen yani fleksitaryen diyet 2022’de de yükselişte. Bir araştırmaya göre dünya çapında 2020 ve ‘21 arasında bitki bazlı ürünler %156, vegan seçenekler ise %150 artmış, süt ve kırmızı ete alternatifler sürekli gelişiyor. Bir başka araştırmaya göre 2022’de gıda üreticilerinin %56’sı yeni ürün denemelerini bitki bazlı ürünler üzerine yapacaklar.
Laboratuvardan sofraya
Alternatif et ve süt demişken, bundan sadece birkaç sene önce çok yeni olan laboratuvar ürünler de giderek yaygınlaşıyor. Raporlara göre bugün dünyada 100’ün üzerinde laboratuvar et üreticisi var. Sadece et de değil, süt, dondurma, kahve, çikolata da laboratuvarda üretilmeye başlandı.
Atığı ileri dönüştürmek
Gıda israfının iklim krizine etkisini sürekli dile getiriyoruz. Gıdanın üçte birinin çöpe gittiğini, gıda israfının iklim krizinin %8’inden sorumlu olduğunu biliyoruz. Gıda israfı konusu giderek ilgi çekiyor, hatta kendi başına bir sektör olmuş durumda. 2019’dan bir veriye göre gıda israfı $46.7 milyar dolarlık bir sektör ve her sene büyümesi bekleniyor. Önümüzdeki dönemde her noktasında sıfır atık prensibiyle hareket eden restoranların giderek arttığını göreceğiz. Ayrıca işi bir adım öteye götürüp çöpe gitmek üzere olan gıdayı ileri dönüştürerek değerlendirenlerin sayıları da artıyor. Meyve posa ve kabuklarından üretilen atıştırmalıklar gibi.
Denizin yeşili
Sağlam bir protein kaynağı olarak mikro algler daha çok karşımıza çıkacak. Deniz yosunları olarak da bilinen deniz alglerinin yüzlerce türü var. Kaliteli protein, yağ ve lif içeriğinin yanı sıra demir, magnezyum, potasyum ve çinko gibi mineraller açısından da zenginler. Süt ve ete alternatif sürdürülebilir bir protein kaynağı olarak görülüyor. Sushi yapımında kullanılan kurutulmuş deniz yosunundan çok daha fazlası söz konusu. Salatalarda, atıştırmalıklarda, hazır çeşnilerde, sos ve çorbalarda da kullanılabilir. Deniz yosununu pirinç niyetine kullananlar da var. Ancak pirinçten çok daha sürdürülebilir olduğu bir gerçek.
Paketsiz hayat
Pandemi ile birlikte paketlemede ciddi bir artış oldu, plastik kullanımı zirve yaptı. Bugün bazı işletme ve markalar doğa dostu ambalaj peşinde olsa da hala işin başındayız. 2022’de daha çok geri dönüştürülebilir ve yenebilir ambalaj materyalleri göreceğiz. Bitki bazlı paketler giderek artsa da birçok uzmana göre en iyisi sıfır paketleme. Uzaktan gelen paketler için bu ne kadar mümkün bilemiyoruz ama işe alışverişe ve restorana kendi kutularımız, tekrar tekrar kullandığımız kese kağıtlarımız, torbalarımızla giderek başlayabiliriz.
İnek sütüne alternatif
Yulaf sütü, pirinç sütü, badem sütü derken arpa, kaju, kinoa ya da patatesten yapılan süte hazır mıyız? Patatesten üretilen sütün ekolojik ayak izinin inek sütüne kıyasla %75 daha az olduğu söyleniyor. Tadını henüz bilmiyoruz ama 2022’nin en beklenen trendlerinden biri olarak gösteriliyor. Alternatif sütleri tüketirken elbette her birinin nerede ve nasıl üretildiğine dikkat etmek gerek.
Çeşitlilikte artış
Bugün yediklerimizin %75’ini 12 bitki ve 5 hayvan türü oluşturuyor. Aldığımız kalorinin %60’ı pirinç, mısır ve buğdaydan geliyor. Halbuki dünya çapında 30 binin üzerinde yenebilir bitki var, binlercesini yıllardır ekip biçiyoruz. Ancak birçoğu unutuldu ya da unutulmak üzereler. Bu tekdüzelik hayatı sıkıcı kılmakla kalmıyor, aynı zamanda gıda sistemlerini son derece hassas hale getiriyor. Bugün birçok uzmana göre iklim krizi ve açlıkla savaşta elimizdeki en kuvvetli silahlardan biri unutulmuş ürünleri kullanmak. Yerel üretilen, bulundukları iklim şartlarına uyum gösterebilen, aynı zamanda sağlık açışından ciddi yararları olan mahsuller hepsi. Onlara gıda ve sağlık arasındaki ilişki önem kazandıkça da rastlayacağız. Anadolu’da bolca yetişen farklı otlar, tahıllar, yemişler gibi…
İstilacı balıklar
Denizlerimize yeni gelen istilacı balıkların doğaya, balıklara, balıkçılara etkilerini defalarca bu sayfalarda yazdık. İstilacı balıklar, Süveyş Kanalı’nın açılması ve genişletilmesi, artan gemi trafiği ve deniz suyunun ısınması yüzünden uzaklardan gelen, zamanla yerel balıklar gibi buraya yerleşen balıklar. Hızla çoğaldıkları ve yırtıcı oldukları için yerel türleri yok ediyorlar. İstilacı balıkların hepsi balon balığı gibi yenilemeyen, zehirli ve karaya çıkartılması yasak türler değil. Kılkuyruk mercan, lokum ve en önemlisi aslan balığı gibi yenilebilir ve gayet lezzetli olanlar var. Bu sebepten Akdeniz Koruma Derneği “Lezzetli İstilacılar Yeni Balıklar” adında bir hareket başlattı. Restoranlarda bu balıkları giderek daha çok görüyoruz. Yeni senede bu balıkları satış noktalarında da bulabileceğiz. Hem diğer balıklar hem balıkçılar hem de lezzet peşinde olanlar için önemli bir gelişme.